WENEZUELA – KRAJ EGZOTYCZNEJ PRZYRODY I LUDZKIEJ BIEDY
Wenezuela, pod kątem przyrodniczym, przez wielu uznawana jest za jedno z najpiękniejszych państw. Kraj ten może pochwalić się niesamowitym bogactwem przyrody oraz krajobrazu. Można znaleźć tam niesamowite cuda natury takie jak najwyższy wodospad świata Salto Angel, a także przeżyć wiele przygód, takich jak przejażdżka najdłuższą kolejką linową świata Teleferico de Merida.
W niniejszym artykule zgłębimy tajemnice Wenezueli, kraju o bogatej kulturze i różnorodnych krajobrazach. Od omówienia warunków pogodowych, przez praktyczne wskazówki dotyczące podróży, po ciekawostki kulturalne i gospodarcze – zapewnimy czytelnikom wszechstronne spojrzenie na ten fascynujący kraj. Dowiesz się, co warto zobaczyć, jak się komunikować, co smakuje i czego warto się wystrzegać podczas podróży do serca Ameryki Południowej.
Wenezuela Pogoda
Wenezuela słynie także z otwartej, empatycznej i wielokulturowej społeczności, a podzwrotnikowy klimat pozytywnie wpływa na nastroje. Słońce świeci tutaj niemal przez cały rok, jednak temperatura nie osiąga upałów niemożliwych do wytrzymania.
W większości kraju przeważa klimat tropikalny, jednak bez dużych upałów, z mniej więcej stałą temperaturą przez cały rok. Amplitudy pomiędzy najcieplejszym i najzimniejszym okresem w roku są niewielkie, a średnie temperatury powietrza wynoszą między 24 a 28 stopniami Celsjusza. Jedynie w górach temperatura jest niższa.
Kiedy najlepiej jechać do Wenezueli?
W Wenezueli wyraźnie zaznaczona jest pora deszczowa trwająca od mają do października, dlatego najlepszym terminem na odwiedzenie tego kraju będzie okres od listopada do kwietnia, czyli poza obowiązującym w Polsce sezonem.
Waluta i pieniądze Wenezueli
Walutą obowiązującą w Wenezueli jest Boliwar, który dzieli się na 100 Centimos. W obiegu funkcjonują monety o nominałach 5, 25 i 50 centiomos oraz 1, 2, 5, 25, 50, 100 i 500 Boliwarów, a także banknoty o wartościach 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000, 2000, 5000, a nawet 10 000 Boliwarów.
Waluty obowiązującej w Wenezueli nie można ani wwieźć do kraju, jak i z niego wywieźć. W punktach wymiany i bankach możliwe będzie wymienienie zarówno euro jak i dolarów, jednak lepszym rozwiązaniem będzie zabranie ze sobą tych drugich.
Powinno zwrócić się także uwagę na stan przywiezionych ze sobą banknotów, powinny być one stosunkowo nowe i nieuszkodzone, ponieważ dolary często są używane do płatności na czarnym rynku wenezuelskim.
Legalnie transakcji wymiany walut można dokonywać tylko i wyłącznie w bankach i oficjalnie oznaczonych punktach. Jak informuje strona gov.pl, kantory wymiany walut zostały w Wenezueli zlikwidowane, a kurs dolara ustalany jest przez państwo.
Oficjalnie nie można płacić inną walutą niż Boliwar, jednak zdarza się, że ceny podawane są w dolarach, a niektóre z lokali przyjmują dolary zamiast lokalnej waluty. Spowodowane jest to istnieniem w kraju dwóch kursów dolara.
Oficjalnego, państwowego oraz czarnorynkowego, według którego wartość dolara może wzrosnąć niemal dwukrotnie.
Ważne jest, aby dokładnie obliczyć kwotę konieczną do wymiany, ponieważ z powodu braku możliwości wywiezienia boliwarów poza granice Wenezueli, konieczna jest ponowna wymiana w punkcie, na której można wiele stracić.
W dużych miastach karty płatnicze są już akceptowane, jednak trzeba się upewnić czy nasza karta obsługuje płatności w lokalnej walucie oraz liczyć się z brakami w dostawie elektryczności, dlatego mimo wszystko lepsze jest posiadanie przy sobie niewielkiej kwoty w gotówce.
Wenezuela – informacje podstawowe
Boliwariańska Republika Wenezueli, bo tak brzmi pełna, oficjalna nazwa państwa, położona jest w północnej części Ameryki Południowej i zajmuje powierzchnię 916 445 km². Państwo położone jest nad Morzem Karaibskim oraz Oceanem Atlantyckim i graniczy z Kolumbią, Brazylią oraz Gujaną.
Jest to miejsce, gdzie trudno się nudzić, ponieważ oferuje wiele rozrywek: zaczynając od plażowania pod palmami koksowymi, aż po górskie wspinaczki po Andach, których najwyższy szczyt Pico Bolivar mierzy niemal 5000 m. n.p.m..
Na czele Republiki stoi prezydent Nicolás Maduro, sprawujący władzę od 2013 roku. Jednak od 2019 roku przestał on być uznawany za głowę państwa przez rządzących USA, jak i większości państw Ameryki Łacińskiej i kilku państw europejskich. Państwa te uznały za tymczasowego przywódcę Juana Guaido.
Stolica i inne duże miasta Wenezueli
Stolicą państwa jest Caracas, w którym nie brak jest nowoczesnych wieżowców, czy szybkiego metra. W stolicy mieszka niemal ¼ całego, liczącego około 30 milionów mieszkańców, społeczeństwa Wenezueli.
Według danych, Wenezuela jest państwem mocno zurbanizowanym, ponieważ aż 88% jego populacji mieszka w miastach. Poza stolicą, największymi ośrodkami są Maracaibo, Valencia, Barquisimeto i Maracay.
Język w Wenezueli
Językiem urzędowym i powszechnie obowiązującym jest język hiszpański. Jednak Wenezuelczycy posiadają swój własny dialekt i akcent, dlatego nawet dla osób płynnie porozumiewających tym językiem, rozmowa z mieszkańcami może być utrudniona.
Czas w Wenezueli
Aby poprawnie określić czas w Wenezueli, należy od czasu polskiego odjąć 5 godzin, a w czasie obowiązywania czasu letniego 6 godzin.
Religia w Wenezueli
Zdecydowana większość Wenezuelczyków to katolicy, jednak ich sposób świętowania i religijność różni się od tej obowiązującej w Polsce. Rodzaj katolicyzmu, jaki wyznają jest wynikiem połączenia wiary w Chrystusa z lokalnymi obrzędami i wierzeniami.
Bezpieczeństwo w Wenezueli
W Wenezueli występuje duże zagrożenie przestępczością pospolitą. Według polskiej strony rządowej, obecnie sytuacja w kraju jest stabilna, jednak z powodu ciągle pogarszającej się sytuacji ekonomicznej, może dochodzić do napięć.
W celu zachowania bezpieczeństwa, radzi się unikać zgromadzeń publicznych i dużych skupisk ludzi. W miastach może dochodzić także do przerw w dostawie energii elektrycznej, a także wody, Internetu czy sieci telefonii, dlatego wykonywanie połączeń może być utrudnione.
Granice kraju bywają czasowo zamykane, przez co, z powodu braku dostępu do paliwa, pojawiają się poważne utrudnienia związane z transportem zarówno drogowym jak i lotniczym.
W kraju występują poważne problemy z dostępem do leków, a służba zdrowia jest w tragicznym stanie, dlatego jeżeli jest to możliwe, należy unikać miejscowych przychodni czy szpitali.
Polskie ubezpieczenia nie obowiązują, dlatego warto przemyśleć wykupienie polisy w międzynarodowej firmie ubezpieczeniowej. W kraju funkcjonują prywatne ośrodki medyczne, ale są one bardzo drogie i mogą zażądać opłat w dolarach.
Bardzo trzeba uważać na rabunki i kieszonkowców. Nie należy korzystać z nielicencjonowanych firm taksówkarskich, ponieważ to właśnie w nich dochodzi do wielu napadów. Zaleca się korzystanie z dużych korporacji, do których należą np. Raxitour czy Taxi Utac.
Nie należy przy sobie posiadać dużych kwot pieniędzy oraz rzeczy wartościowych, ponieważ mogą być one cennym łupem dla złodziei. Łatwą, ale zarazem skuteczną metodą na zapobiegnięcie kradzieży jest zapięcie na zamku plecaka czy torebki małej kłódki.
Zaleca się także unikania samodzielnego poruszania się poza teren ośrodków hotelowych, których tereny są chronione. Nie powinno się „chwalić” przedmiotami wartościowymi takimi jak portfel czy sprzęt elektroniczny. Pieniądze najlepiej trzymać przy sobie, np. w pasie czy bucie. Lepiej płacić gotówką, ponieważ wiele kart bywa okradzionych, poprzez niewielkie czytniki.
Aby zadbać o swoje bezpieczeństwo, jedną z podstawowych zasad jest na pewno unikanie tzw. barrios, czyli dzielnic biedy, otaczających każdy większy ośrodek miejski. Podobno, w skrajnych sytuacjach, nawet policja boi się do nich zaglądać[2].
Caracas, stolica kraju, uznawane jest za najbardziej niebezpieczną stolicę świata, w którym, w dzielnicach biedy, według statystyk może ginąć nawet kilkadziesiąt osób tygodniowo w starciach między gangami.
Na ulicach widok policji czy w pełni uzbrojonej z karabinami, Gwardii Narodowej, nie powinien nikogo zdziwić. Stosunkowo często zdarzają się kontrole personalne, dlatego konieczne jest zawsze posiadanie przy sobie paszportu.
W wypadku kontroli, należy spokojnie wykonywać polecenia wydawane przez policjantów. Jednak często organy bezpieczeństwa stojące ponad prawem, wykorzystując swoją pozycję, sami okradają ludzi[3].
Szczepienia wymagane do Wenezueli
Dla osób przyjeżdżających z Polski, nie wymagane są żadne szczepienia. Jednak, jak informuje strona szczepienia dla podróżujących[1] zalecane jest szczepienie przeciwko tężcowi, durowi brzusznemu, błonicy oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B, ponieważ są to choroby, którymi najłatwiej zarazić się w Wenezueli. Z powodu odmiennej flory bakteryjnej, częstym przypadkiem choroby wśród Europejczyków jest biegunka czy rozstrój żołądka.
Na chwilę obecną z powodu epidemii COVID w Wenezueli nie są wprowadzone żadne ograniczenia związane z przemieszczaniem po kraju, jak i organizacji wydarzeń masowych.
Kierowcy powinni posiadać międzynarodowe prawo jazdy oraz miejscowe świadectwo zdrowia, które upoważnia do kierowania pojazdów. Tego typu badania można wykonać w wyznaczonych placówkach, a ich koszt to około 15 USD.
Jak się dostać do Wenezueli?
Bezpośredni lot z Polski do Wenezueli trwa około 11 godzin.
Wakacje w Wenezueli z biurem podróży – wyspa Margarita
Aby dostać się do Wenezueli warto skorzystać z ofert zorganizowanych przez biura podróży. W Polsce, biurem, które oferuje ten kierunek jest Rainbow. Można tam wykupić wakacje na wyspie Margarita, największą wenezuelską wyspę.
Cena takiego wyjazdu oscyluje w okolicach 7 tysięcy złotych za 9-cio dniowe wakacje z wyżywieniem all-inclusive i wylotem z Warszawy. Biuro oferuje zakwaterowanie w jednym z 15 hoteli, z dużym ruchem turystycznym.
Hotele oceniane są w klasyfikacji gwiazdkowej. W ofercie można znaleźć także kilka wycieczek fakultatywnych, w których m.in. możemy znaleźć Orinoko. Biuro obiecuje, że jest dobrze przygotowane w kwestii bezpieczeństwa i będzie reagować w sytuacjach tego wymaganych.
Terminami oferowanymi przez biuro na wyjazd do Wenezueli jest czas między listopadem a kwietniem.
Loty do Wenezueli na własną rękę
Jeżeli jednak wybieralibyście się na samodzielnie zorganizowaną wyprawę, konieczna będzie przesiadka, co zdecydowanie wydłuży czas podróży. Za bilety z przesiadką w Stambule można złapać już za ok. 4500 złotych w dwie strony, jednak jej czas wydłuża się nawet i do 40 godzin.
Dokumenty potrzebne do Wenezueli
Aby przekroczyć granice Wenezueli potrzebny jest jedynie paszport (lub paszport tymczasowy), ważny przez minimum 6 miesięcy. W celach turystycznych, na czas trwania pobytu w kraju do 90 dni, nie potrzebna jest wiza.
Należy jednak przedstawić ubezpieczenie podróżnicze, które w razie potrzeby będzie pokrywać koszty hospitalizacji, a w przypadku zachorowania na COVID musi opiewać na kwotę minimum 30.000 EUR.
Koniecznie jest także posiadanie biletów powrotnych/ wyjazdowych, a także potwierdzenie rezerwacji hotelowej.
Atrakcje Wenezueli
Wenezuela to kraj pełen kontrastów, który oferuje podróżnikom wiele atrakcji. Jeśli planujesz odwiedzić ten południowoamerykański kraj, koniecznie zapoznaj się z bogactwem kulturowym i historycznym Caracas i najstarszego miasta, Coro. Odkryj podwodny świat, nurkując w archipelagu Los Roques, poddaj się wyzwaniu trekkingu w dżungli i zanurz się w tradycji uprawy kawy i kakao, odwiedzając lokalne plantacje. Oto lista atrakcji Wenezueli wskazówek, które pomogą Ci lepiej poznać i docenić Wenezuelę w trakcie Twojej podróży.
Margarita – rajska wyspa Wenezueli
Margarita, znana jako Perła Karaibów, to idealne miejsce dla miłośników słońca, przyrody i kultury. Znajdując się 40 km od lądu Wenezueli, ta wyspa o powierzchni 850 km² przyciąga turystów swoimi rajskimi plażami, fascynującą historią i różnorodnością atrakcji. Wielu mieszkańców Wenezueli wybiera ją jako swoje ulubione miejsce na weekendowy wypoczynek lub święta.
Czy jest to z powodu jej wspaniałych plaż, wspaniałych zakupów w strefie wolnocłowej, czy niesamowitych miejsc do zwiedzania, takich jak La Asunción czy Juan Griego, Margarita z pewnością zostawi niezapomniane wrażenia. Zastanawiasz się, czy to jest miejsce dla Ciebie? Przeczytaj nasz szczegółowy artykuł o Wyspie Margarita w Wenezueli i przekonaj się sam!
Co zabrać do Wenezueli?
Do Wenezueli warto zabrać ze sobą mocny krem z flirtem, najlepiej SPF 50 oraz nakrycie głowy, aby uniknąć poparzenia słonecznego czy udaru oraz nawilżający lub chłodzący krem po opalaniu.
Z powodu braku dostępów do leków, warto zabrać ze sobą podstawowe i przyjmowane lekarstwa, a także środki higieniczne, ponieważ nie są one tak łatwo dostępne jak w Europie.
Język angielski zna bardzo niewielu Wenezuelczyków, dlatego poleca się zabranie ze sobą słowniczka języka hiszpańskiego lub rozmówek hiszpańskich.
Z powodu zdarzających się przerw w dostępie do Internetu, lepiej jest zabrać ze sobą je w wersji papierowej. Trzeba wziąć jednak poprawę na wenezuelski akcent, który skutecznie utrudnia komunikację nawet osobom znającym język hiszpański.
Należy także pamiętać, że napięcie płynące w gniazdkach ma jedynie 110V i stosowane są płaskie wtyczki, dlatego urządzenia przywiezione z Polski, bez odpowiedniego adaptera, nie będą prawidłowo funkcjonowały.
Ubrania, które najlepiej ze sobą zabrać powinny być wygodne, letnie, lekkie i przewiewne, wykonane z naturalnych, oddychających materiałów. Warto zabrać coś osłaniającego nie tylko przed silnym promieniowaniem, ale także przed owadami, szczególnie podczas wycieczek do parków czy lasów ważna będzie moskitiera lub silny sprej odstraszający komary, które mogą przenosić takie choroby jak malaria.
Z powodu piaszczystych plaż i niemal przezroczystej wody, buty do niej nie są potrzebne.
Czego nie można wwozić do Wenezueli?
Na przejściach granicznych i lotniskach obowiązuje kontrola sanitarna, gdzie uprawione do tego organy, sprawdzają wwożone artykuły. Surowo zabrania się przywozu jakiejkolwiek żywności.
Konieczne także jest zgłoszenie służbom posiadania dużych kwot pieniędzy przekraczających 10 tys. dolarów amerykańskich. Przy wjeździe do kraju, należy służbom zgłosić także posiadanie ze sobą rzeczy wartościowych, takich jak kamery, aparaty fotograficzne czy komputery.
Można to zrobić poprzez uzupełnienie odpowiedniego formularza w samolocie, który następnie zostanie przekazany służbom celnym. Za towary zakupione w Wenezueli nie ma możliwości odliczenia podatku VAT.
Komunikacja w Wenezueli
W Wenezueli istnieje stosunkowo dobrze rozwinięta sieć połączeń samolotowych, jednak z powodów niezbyt sztywnego trzymania się czasu, warto na lotnisku pojawiać się nieco przed planowanym czasem odlotu.
Podróżowanie samolotem po kraju jest stosunkowo tanie, ale stan techniczny maszyn, u Europejczyków może budzić strach. Równie dobrze rozwinięta jest komunikacja autobusowa, jednak zazwyczaj połączenia odbywają się poza jakimkolwiek rozkładem. Z powodu dużych odległości między głównymi punktami, jak i przemocy nie zaleca się korzystania z autostopu.
Wypożyczalnie samochodów
Na lotniskach znajdują się wypożyczalnie samochodów, jednak stan wypożyczanych aut zazwyczaj pozostawia wiele do życzenia. Przy wypożyczaniu pojazdu konieczne jest sprawdzenie zabezpieczeń przez kradzieżą.
Połączenia telefoniczne i Internet w Wenezueli
W większych miastach można znaleźć kafejki internetowe, które za niewielką opłatą oferują możliwość skorzystania z Internetu. Również w większości hoteli znajdują się miejsca, w których można skorzystać z komputera z dostępem do Internetu. Nie zaleca się jednak włączania danych komórkowych przy posiadaniu polskiego operatora, rachunek, który przyjdzie po nawiązaniu takiego połączenia, może zwalić z nóg.
Aby móc dzwonić, najlepszym rozwiązaniem będzie zakup karty umożliwiającej korzystanie z telefonicznych budek publicznych. Do prowadzenia rozmów zagranicznych konieczne będzie wykupienie droższej karty droższa. Kabiny, w których możliwe jest wykonanie połączenia międzynarodowego są specjalnie oznaczone.
Telefony komórkowe natomiast mogą działać z ograniczeniami, a z powodu obsługi kraju przez więcej niż jednego operatora, możliwe są dziury w sieci. Dobrym i polecanym rozwiązaniem jest zakup lokalnej karty z numerem wenezuelskim, z którego można się kontaktować z numerami zagranicznymi. Na kartę powinna być już nabita określona kwota.
Sytuacja gospodarcza Wenezueli
Wenezuela po raz pierwszy została zauważona przez Krzysztofa Kolumba pod koniec XV wieku. Na początku XVI wieku zaczęli pojawiać się na niej Europejczycy, przez co dość szybko stała się kolonią hiszpańską.
Po trwającej ponad 20 lat walce, której przewodniczyli Francisco de Mirandu i Simon Bolivar, w XIX wieku Wenezuela weszła w skład Republiki Wielkiej Kolumbii, a w 1830 roku stała się państwem niepodległym, jednak pod dyktatorskimi rządami.
Lata 20. XX wieku były dla Wenezueli bardzo znaczące, stała się wtedy jednym z największych producentów ropy naftowej na świecie, a kilka lat później była jednym z założycieli OPEC (Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową).
Do tej pory gospodarka tego kraju opiera się na eksporcie tego surowca. Przez to właśnie, od w 2014 roku, gdy na świecie nastąpiło załamanie się cen ropy, Wenezuela zmaga się z ogromnym kryzysem gospodarczym, hiperinflacją, spadkiem PKB, a także niedoborami podstawowych rzeczy, takich jak żywność czy leki.
W sklepach często brakuje towarów, bez problemów jednak można dostać kakao i czekoladę, tak bardzo popularną w tym kraju. Wielu Wenezuelczyków wyemigrowało z kraju zarówno z powodu wszechogarniającej biedy, jak i represyjnych rządów. Warto wspomnieć, że ustawowo najniższa płaca w Wenezueli to 2,5 dolara.
Ludzie pomimo permanentnego kryzysu pozostali pełni temperamentu, rozwinęli przy tym handel wymienny.
Wenezuelczycy uwielbiają się bawić, każda okazja jest powodem do uroczystego świętowania. Jednym z najważniejszych okresów w roku, podobnie jak w innych krajach Ameryki Łacińskiej, jest karnawał. Muzyka bezwzględnie kojarzy im się z tańcem i dobrą zabawą.
W większości, żyją spokojnie, bez pośpiechu, nie przejmując się spóźnieniami. Cieszą się swoim towarzystwem, są otwarci na innych. Jednak z powodu panującej biedy, mogą traktować turystów jako możliwość uzyskania dodatkowych środków, oczekując zapłaty za najbardziej błahą rzecz.
Przez wiele lat baseball był uznawany za sport narodowy, jednak od kilku lat to piłka nożna zyskuje coraz bardziej na popularności, dostarczając wielu emocji i powodów do spotkań towarzyskich, których omijanie dla Wenezuelczyków jest obrazą.
Jedzenie w Wenezueli
Wenezuela jest przede wszystkim rajem dla miłośników owoców; w jej tropikalnych ogrodach rosną cytrusy, ananasy, markuje czy papaje. Jedzenie w Wenezueli to bogactwo warzyw, ryżu, kukurydzy i fasoli stanowi bazę dla wielu potraw, które niestety często są smażone na głębokim oleju.
Szczególną uwagę przyciągają lokalne fast foody i rarytasy takie jak arepy (arepas) czy tequeños. Z kolei na deser królują lody i puddingi. Jednak podróżując po Wenezueli, należy zachować ostrożność.
Ciekawostki o Wenezueli
Wenezuela to kraj niezwykłych kontrastów – od fascynacji operacjami plastycznymi aż po dzikie tereny górskie i najwyższy wodospad świata. Jego stolica jest pełna klinik chirurgicznych, gdzie kobiety dążą do doskonałości estetycznej, często ryzykując niebezpiecznymi zabiegami u lekarzy bez licencji.
W sercu kraju góruje postać Simona Bolivara, bohatera narodowego, którego imieniem nazwano wiele miejsc. Wenezuela może się także pochwalić majestatycznym pasmem Andów, z Pico Bolivar jako najwyższym szczytem. O tym wszystkim i innych ciekawostkach o Wenezueli przeczytasz na łamach Fly Hunter.
Bibliografia
- Wenezuela. Podróże marzeń, wyd. Biblioteka „Gazety wyborczej”, Warszawa 2006.
- Cuda świata. Wenezuela, wyd. Rzeczpospolita, Warszawa 2008.
- Martyna Wojciechowska, Kobieta na krańcu świata, wyd. G+J RBA Sp. z.o.o., Warszawa, 2010.
- James Lyon, Ameryka Południowa. Cz. 2, Brazylia, Kolumbia, Falklandy, Gujana, Gujana Francuska, Paragwaj, Surinam, Wenezuela, Pascal, Bielsko Biała 1998.
- Susanne Asal, Wenezuela, Isla de Margarita, Marco Polo, 2010.
- Salto Angel, Wenezuela [w:] National Geographic Traveler – 2018, nr 12, s. 89.
- Strona internetowa biura Rainbow, https://r.pl/wenezuela [dostęp: 08.05.2023]
- Wyszukiwarka lotów – Skyscanner, https://www.skyscanner.pl/ [dostęp 08.05.2023]
- Polska strona rządowa, [https://www.gov.pl/web/wenezuela/idp [dostęp 06.05.2023]
- Blog podróżniczy, https://www.naszeszlaki.pl/archives/category/gb/ap/Wenezuela, [dostęp: 06.05.2023]
- Forum internetowe, https://forum.gazeta.pl/forum/w,193,111314287,111314287,Isla_Margarita_bezpieczenstwo.html [dostęp:05.05.2023]
- Informacje o szczepieniach, https://szczepieniadlapodrozujacych.pl/zalecane-szczepienia/Wenezuela [dostęp: 08.05.2023]
[1] https://szczepieniadlapodrozujacych.pl/zalecane-szczepienia/Wenezuela [dostęp: 08.05.2023]
[2] Susanne Asal, Wenezuela, Isla de Margarita, Marco Polo, 2010.
[3] Blog podróżniczy, https://www.naszeszlaki.pl/archives/category/gb/ap/Wenezuela, [dostęp: 06.05.2023]
[4] Martyna Wojciechowska, Kobieta na krańcu świata, wyd. G+J RBA Sp.z.o.o., Warszawa, 2010, str. 94.
